BMT saytida 24 yanvarda nishonlanadigan Xalqaro taʼlim kuniga bag‘ishlab “Sunʼiy intellekt va taʼlim: avtomatlashtirilgan dunyoda inson faoliyati” nomli maqola eʼlon qilindi.

Har yili yanvar oyida nishonlanadigan ushbu kunning bu safargi mavzusi – sunʼiy intellektning jadal rivojlanishi masalalari. Barcha sohalarda jadal ketayotgan avtomatlashtirish davrida inson imkoniyatlari mavzusi odamlarni bolalar va kattalarga texnologik taraqqiyotda yo‘nalish olish va uning ishtirokchisi bo‘lishga yordam berish uchun taʼlim qanday bo‘lishi kerakligi haqida o‘ylashga undaydi.

Istiqbollar va xatarlar

BMT Bosh kotibi bayram munosabati bilan yo‘llagan tabrigida sunʼiy intellekt kabi zamonaviy texnologik yutuqlar barcha yoshdagi o‘quvchilarni taʼlim olish jarayonida qo‘llab-quvvatlash uchun ajoyib istiqbollarni ochib berishini taʼkidladi.

“Biroq, ulkan foyda jiddiy xatarlar bilan bog‘liq, - deya ogohlantirdi u. - Sunʼiy intellekt bilan boshqariladigan tizimlar tobora qudratli bo‘lib borar ekan, insonning niyatlari va mashinalar ishining natijalari bir-biriga mos kelmasligi ehtimoli paydo bo‘lishi mumkin”.

Nazorat insonda qolishi kerak

Guterrishning so‘zlariga ko‘ra, texnologiyalarni qo‘llash va rivojlantirishda markaziy o‘rin insonga berilishi va inson huquqlari birinchi o‘ringa qo‘yilishi kerak.

“Biz sunʼiy intellekt o‘quvchilar va o‘qituvchilarni qo‘llab-quvvatlashi, ularga axborot, ilg‘or o‘quv dasturlari va boshqa taʼlim vositalaridan foydalanish imkoniyatini taqdim etishini taʼminlashimiz kerak, - dedi BMT Bosh kotibi. - Shuningdek, biz barcha foydalanuvchilar ushbu texnologiyalardan oqilona, xavfsiz va axloqiy foydalanish uchun zarur bo‘lgan vositalar va bilimlarga ega bo‘lishini taʼminlashga harakat qilishimiz kerak”.

Xalqaro hujjatlar

Shu nuqtai nazardan, BMT rahbari YUNESKO o‘quv jarayonlariga sunʼiy intellektni joriy etishda o‘quvchilar va o‘qituvchilarni qo‘llab-quvvatlash uchun zarur bo‘lgan kasbiy fazilatlarga qo‘yiladigan talablar majmuasini ishlab chiqqanini eslatdi.

Yaqinda qabul qilingan Global raqamli shartnomada insoniyat sunʼiy intellektni rivojlantirish va uni boshqarish ustidan nazoratni saqlab qolishga qaratilgan navbatdagi muhim qadamlar belgilangan. “Sunʼiy intellekt taʼlim jarayonining asosiy insoniy elementlarini almashtirmasligi kerak”, - deya o‘z murojaatini yakunladi BMT rahbari va “hamma joyda taʼlim tizimlari negizida insoniy jihatni saqlab qolishga” chaqirdi.

Investitsiyalarni ko‘paytirish

YUNESKO Bosh direktori Odre Azule o‘zining murojaatida barchaning sunʼiy intellektdan foydalanishga masʼuliyat bilan yondashishi uchun o‘qituvchilar va o‘quvchilarni o‘qitishga sarmoya kiritishni ko‘paytirishga chaqirdi.

“Agar sunʼiy intellektni maktablarda joriy etish aniq axloqiy tamoyillar bilan tartibga solinsa, u katta imkoniyatlarni taqdim etadi. Uning butun salohiyatini ochib berish uchun bu texnologiya taʼlimning insoniy va ijtimoiy jihatlarini to‘ldirishi kerak, ularning o‘rnini bosmasligi kerak”, - dedi Azule.

Taʼlimda sunʼiy intellektni qo‘llash

YUNESKO maʼlumotlariga ko‘ra, yuqori daromadli mamlakatlarda o‘rta maktab o‘quvchilarining uchdan ikki qismidan ko‘prog‘i allaqachon maktab topshiriqlarini bajarish uchun sunʼiy intellektning generativ vositalaridan foydalanadi. Biroq, taʼlim sohasidagi mutaxassislar uchun aniq tavsiyalarning yo‘qligi jiddiy muammo bo‘lib qolmoqda.

YUNESKO tomonidan 2023 yil may oyida 450 ta taʼlim muassasasi o‘rtasida o‘tkazilgan so‘rov natijalariga ko‘ra, maktablar va universitetlarning atigi 10 foizi sunʼiy intellektdan foydalanishning rasmiy tamoyillarini ishlab chiqqan.

Shu bilan birga, sinflarda yangi texnologiyalardan foydalanishga cheklovlar joriy etayotgan mamlakatlar soni ortib bormoqda. YUNESKOning yangi maʼlumotlari shuni ko‘rsatadiki, mamlakatlarning deyarli 40 foizi maktablarda mobil telefonlarni taqiqlovchi qonun yoki qoidalarni qabul qilgan. 2023 yilning iyul oyida bu ko‘rsatkich 24 foizni tashkil etgan.

Taʼlim olish imkoniyati

Har yili nishonlanadigan ushbu sana shuni eslatib turadiki, sifatli taʼlim olish nafaqat alohida shaxslar, balki butun jamiyat uchun ulkan foyda keltiradigan inson huquqidir.

Shunga qaramay, millionlab bolalar turli omillar, jumladan, gender, geografik, ijtimoiy farqlar yoki ziddiyatlar tufayli hali ham maktabga bormaydilar.